Maden hukuku: maden hakki

MADEN HUKUKU: MADEN HAKKI

Küresel bazda genel olarak üç tür maden rejimi kabul edilmektedir: Birinci olarak, “mütemmim cüz” sistemine göre; madenler arza tabidir. İkinci olarak, “devlet hakimiyeti” sistemine göre; ya devletin madenler üzerinde özel mülkiyet hakkı vardır ya da devlet, topluma faydalı olacak şekilde işletme veya işlettirme yetkisi ile donatılmıştır. Üçüncü olarak, “sahipsiz araziler” sistemine göre; gerek toprak sahibi, gerek devlet, madenler üzerinde korunur bir hakka sahip değildir; maden onu bulana aittir.

Türk Hukukunda maden rejimi olarak “devlet hakimiyeti” sistemi benimsenmiştir. Nitekim, Anayasa’nın 168. Maddesi’ne göre: “Tabii servetler ve kaynakları, Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Bunların aranması ve işletilmesi hakkı Devlete aittir.”

“maden” ve “maden hakkı” kavramının tanımı, maden hukuku açısından özel bir anlam taşır. Her ülkede kabul edilen maden rejimi bazı farklılıklar arz eder. Bu farklılıklara ve getirilen maden hukuku ile ilgili düzenlemelere göre, “maden” ve “maden hakkı” çeşitli şekillerde tanımlanmış ve maden hakkının hukukî niteliği belirlenmiştir.

Yukarıda açıkladığımız üzere, anayasamız gereği madenler devletin tasarrufu ve hükmü altındadır. Devlet, madenleri kendi tasarrufunda tutmakla beraber tek taraflı bir idari işlem olan ruhsat usulü ile madenlerin aranması ve işletilmesi yetkisini başka kişilere devretmektedir. Yani devlet, madenleri genellikle kendisi işletmemekte, başka kişiler eliyle işletmekte ve değerlendirmektedir.

Maden hakkı, kapsamı çok geniş olup, çok eski zamanlardan beri yer altı ve yer üstü servetlerinin ortaya çıkarılmasında ilgili olan tarafları; arazi sahipleri, devlet ve madenlerle ticari bakımdan ilgili olan kişi/kuruluşları muhatap kılan bir haklar sarmalıdır.

Kısaca maden hakkı, ilk müracaat, ihbar, arama, buluculuk, ön işletme ve işletme ruhsatından, kısacası tüm madencilik faaliyetlerinden doğan haklar bütünüdür.

Maden hakkı, kapsadığı arazi sahasını belirler. Ayrıca hangi madenlere ait olduğunu da belirler. Maden hakkını elinde bulunduran hak sahibi, maden arama, bulunan madeni çıkarma, işletme, geçici işgal ve kamulaştırma isteminde bulunma gibi çeşitli yetkileri kullanabilir.

Maden hakkı, maden kanunun 6. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre; ‘’Maden hakları, medeni hakları kullanmaya ehil T.C. vatandaşlarına, Türkiye Cumhuriyeti Kanunlarına göre kurulmuş tüzel kişiliği haiz şirketlere, bu hususta yetkisi bulunan kamu iktisadi teşebbüsleri ile müesseseleri, bağlı ortaklıkları ve iştirakleri ile diğer kamu kurum, kuruluş ve idarelerine verilir. Maden hakları gerçek veya tüzel tek kişi adına verilir. Devlet memurları, diğer kamu görevlileri, Genel Müdürlüğün merkez ve taşra teşkilatında çalışan yevmiyeli ve mukaveleli personel, arama ve işletme ruhsatı alamaz. Maden arama veya işletme hakkını haiz iken memur olanlar memuriyete geçişlerinden itibaren 6 ay zarfında bu haklarını devretmeye mecburdurlar. 3 üncü fıkradaki yasaklamaya tabi olup miras yoluyla kendisine maden ruhsatı intikal eden mirasçı, durumundaki mani hal ortadan kalkmadığı takdirde 5 inci maddenin 4 üncü fıkrası hükmü uygulanır. Buluculuk ve görünür rezerv geliştirme hakları, maden siciline bilgi amaçlı şerh edilir. 24 üncü maddenin üçüncü fıkrası hükümleri kapsamında ruhsat hukukunun sona ermesi hali hariç ruhsatın devri, intikali, terki ve ruhsatın iptali, sicile şerh edilmiş buluculuk ve görünür rezerv geliştirme haklarını ortadan kaldırmaz. Genel Müdürlük, buluculuk ve görünür rezerv geliştirme haklarının tarafı değildir.’’

Maden kanunun anılan maddesine göre, devlet memurları, diğer kamu görevlileri, MAPEG merkez ve taşra teşkilatında çalışan işçi ve sözleşmeli personel, arama ve işletme ruhsatı alamaz. Kanun, devlet memurlarına, kamuda işçi veya sözleşmeli personel olarak çalışanlara maden hakkına sahip olmayı yasaklamıştır. Öyle ki, maden arama veya işletme hakkını haiz iken memur olanlar memuriyete geçişlerinden itibaren 6 ay zarfında bu haklarını devretmeye mecburdurlar. Kamuda işçi veya sözleşmeli personel olarak çalışanları da bu kapsamda değerlendirmek gerekir. Çünkü kamuda çalışan işçiler ile sözleşmeli personelin de maden hakkına sahip olması mümkün değildir. Maden veya madencilik faaliyetinde bulunma hakkı üç faaliyeti kapsamaktadır. Bunlar; arama, bulma ve işletme hakkıdır. Yukarıda da belirtildiği gibi söz konusu haklar madene sahip olma ile değil, onu arayıp bulma, çıkarma ve işletme faaliyetiyle ilgilidir.

Maden hakkının kazanılması, devri ve intikali konusuna değinecek olursak; Maden hakkı (arama ve işletme ruhsatı); ilk defa veriliyorsa, bunun için yapılacak işlemler ile daha önce verilmiş bir maden hakkının devri için yapılacak işlemler farklıdır.

Daha önce verilmiş bir maden hakkının devri ve intikali; miras yolu ile icra ya da mahkeme kararına dayanılarak satılmaması durumunda olduğu gibi çeşitli şekillerde karşımıza çıkar.

Miras yoluyla kendisine maden ruhsatı intikal eden devlet memuru, kamu görevlisi, MAPEG ‘in merkez ve taşra teşkilatında çalışan yevmiyeli ve sözleşmeli personel hakkında Maden Kanunu 5. maddesinin  4. fıkra hükümleri uygulanır. Bu hükme göre; maden hak ve vecibeleri miras yolu ile intikal eder. Bu hak ve vecibeler, bütün mirasçıların vekaletini havi bir vekaletname ile Maden Kanunu 6. Maddesinde belirtilen niteliklere uygun mirasçılardan birine veya üçüncü bir şahsa devredilir. Mirasçıların anlaşamamaları halinde mirasçılardan birinin müracaatı ile mahkeme mirasçılardan bu hakkın en ehil olana tahsisine veya bu da mümkün olmazsa ruhsatın satılmasına karar verir. Mahkeme bu hususu basit muhakeme usulü ile halleder. Eğer dava söz konusu değil ise 6 ay içerisinde intikal işlemleri tamamlanmayan ruhsatlar feshedilir.

Yazan: Av. Abdullah Enes GÜLAÇTI (Ankara Barosu)

Eti Mahallesi Strazburg Caddesi No:16/21 Çankaya/ANKARA