Tip hukuku: tibbi̇ müdahale ve hastanin bi̇lgi̇lendi̇ri̇lerek rizasi

TIP HUKUKU: TIBBİ MÜDAHALE VE HASTANIN BİLGİLENDİRİLEREK RIZASI

Hem ceza hukuku hem tazminat hukuku çizgisinde tıbbi müdahalenin hukuka uygunluk şartlarından biri olan rızanın geçerli olabilmesi için hastanın rıza gösterdiği hususa ilişkin yeterli düzeyde aydınlatılması suretiyle elde edilmiş olması gerekir.

Hastanın, tıbbi müdahalenin icra ediliş yöntemi, kapsamı, gereksinim duyma nedeni, olası risk ve komplikasyonları, alternatif tedavi yöntemleri, tıbbi müdahalenin olmaması durumunda meydana gelebilecek olası riskler hususunda aydınlatılması gerekir.

Anayasamızda hastanın aydınlatılması ve rızası temel haklar arasında geçerken, ayrıca Avrupa Biyotıp Sözleşmesinde ilgili kişinin muvafakatini her zaman serbestçe geri alabileceği maddesi bulunmaktadır. Hasta haklarına ilişkin Avrupa Statüsünün konuya ilişkin maddesinde sağlık hizmeti verenlerin ve meslek sahiplerinin , hastanın sahip olduğu dili kullanmaları ve hastanın anlayacağı şekilde teknik terimlere, mevzuata yabancı olduğunu düşünerek bilgileri aktarmalıdır. Bir avukat olarak önümüze gelen uyuşmazlıkların bir kısmı bu konuda meslek sahiplerinin terimleri basit düzeye indirgemeden hastaları aydınlatmasından kaynaklı olarak ortaya çıkmaktadır. Bilgilerin sade ve anlaşılır bir dil ile açıklanması, bunların hasta tarafından anlaşılması, hastanın gönüllü olması ve onam verme yeterliğinin olması gerekir. Bu koşulların yerine getirilmesi, doğrudan/dolaylı olarak hekimin sorumluluğundadır. Ayrıca sağlık kurumuna kabul edilen hastalar, kendilerine bakan sağlık personellerinin kimliği, mesleki durumu, o kurumda kaldığı ve bakıldığı süre boyunca uyacağı kurallar ve diğer işlemler konusunda bilgilendirilmelidir.

Acil olan ve acil olmayan müdahalelere göre gereken durumlar biraz değişmektedir. Acil olmayan müdahalelerde yeterli zaman var ise hastanın aydınlatılması konusuna ilişkin kapsam geniş tutulmalıdır. Ancak ivedi durumlarda müdahalenin hastanın rızasına etki edecek temel unsurları ile ilgili bilgilendirme yapılması şartı ile aydınlatma kapsamı dar tutulmaktadır.

Hasta hakları yönetmeliğinin ‘’bilgilendirme kapsamı’’ başlıklı 15. Maddesinde hekimler için önemli hususlar tek tek sayılmıştır; Hastaya; a) Hastalığın muhtemel sebepleri ve nasıl seyredeceği, b) Tıbbi müdahalenin kim tarafından nerede, ne şekilde ve nasıl yapılacağı ile tahmini süresi, c) Diğer tanı ve tedavi seçenekleri ve bu seçeneklerin getireceği fayda ve riskler ile hastanın sağlığı üzerindeki muhtemel etkileri, ç) Muhtemel komplikasyonları, d) Reddetme durumunda ortaya çıkabilecek muhtemel fayda ve riskleri, e) Kullanılacak ilaçların önemli özellikleri, f) Sağlığı için kritik olan yaşam tarzı önerileri, g) Gerektiğinde aynı konuda tıbbî yardıma nasıl ulaşabileceği, hususlarında bilgi verilir.

Aydınlatmanın yapılması gereken zaman çok önemlidir. Aydınlatma zamanı belirlenirken, hastaya sağlıklı olarak düşünebilme ve karar verebilme imkanı tanınmalıdır. Kural olarak aydınlatmanın ameliyattan/müdahaleden en geç bir gün önce yapılması gerektiği, özellikle önemli ameliyatlarda, aydınlatmanın ameliyat gününde veya bir önceki gece yapılması durumunda, aydınlatmanın geç olduğu kabul edilmektedir.

Tıbbi girişim süreci, hastanın hekime müracaat ettiği andan itibaren hastanın öyküsünün alınması, muayene ve teşhis için gerekli olan tetkiklerin yapılması, hastalığın tanısının konulması, hastalığın tedavisi için uygun olan yöntemin seçilerek uygulanması ve tedavi sonrası aşamaları kapsar. Bütün bu süreçlerde hastanın her aşamaya ilişkin aydınlatılması gerekir.

Hastalığın teşhisinin konulması sonrası tedavi sürecinde, hastalığa ilişkin tıp biliminin günümüz güncel standartları dahilinde mevcut olan tedavi yöntemleri, hastanın tedavi olmayı kabul etmemesi durumundaki süreç ve ortaya çıkacak sorunlar, alternatif tedavi yöntemleri ve bu yöntemlerin pozitif/negatif yönleri, tıp biliminin güncel standartlarına göre kabul gören farklı tedavi yöntemlerinin bulunması halinde hekim tarafından uygun bulunan tedavi yöntemine hastanın rıza göstermesi durumunda tedavi yönteminin icra ediliş şekli, hastanın katlanması gerekebilecek durumlar ve yöntemin riskleri konusunda hastanın bilgilendirilmesi gerekir.

Tedaviye ilişkin aydınlatmada, hekim tarafından hasta, tedavi sürecinde icra edilecek tıbbi müdahalenin zorunluluğu ile ilgili bilgilendirildiği gibi, aynı zamanda hekim tarafından hastadan, tedavinin başarı ile sonuçlanabilmesi için uyulması gereken davranış kurallarına uygun davranması istenir. Tedaviye ilişkin aydınlatmada, hekimin hasta ile arasındaki sözleşmeden, haksız fiilden ve ceza hukukundan doğan bakım görevinin zorunlu kıldığı bir bilgilendirme durumu söz konusudur.

Hastanın tedaviyi kabul etmemesi halinde, hekimin hastayı bilgilendirme yükümlülüğünün kapsamı daha da genişlemektedir. Zira böyle bir durumda hekimden, hastayı ayrıntılı bir biçimde meydana gelecek tüm tehlikeli durumlar konusunda ayrıntılı bir biçimde bilgilendirmesi, hastanın tedaviye rıza göstermesi için gayret sarf etmesi beklenir. Böyle bir durumda gereken gayreti sarf etmeyen hekim yönünden, sözleşmeden doğan bakım görevine uyulmaması nedeniyle sorumluluk söz konusu olacaktır. Aydınlatmanın usulüne uygun yapılmasına rağmen, hastanın yine de tıbbi müdahaleye rıza göstermemesi elbette ki hekimin sorumluluğunu ortadan kaldırır.

Tedavi yönteminin neticesinin başarısız olma ihtimali ile tedavi sonrası hastanın yaşam kalitesine etki edebilecek neticeler ve hastanın bu süreçteki yükümlülükleri ile ilgili aydınlatılması gerekir. Zira bu hususlar, hastanın rıza kararına doğrudan etki edebilecek niteliktedir.

Bununla birlikte hekimin tıbbı uygulama hatasının, yani tıbbi kusurunun bulunması durumunda gerçekleşebilecek zararlı neticeler konusunda hastanın aydınlatılmasına gerek yoktur. Ancak hekimin , aynı hastaya daha önce yaptığı tıbbi müdahale sırasında tıbbi kusuru nedeniyle meydana getirdiği zararlı neticeler bulunması halinde bunu hastaya bildirme zorunluluğu olduğu gibi, bu zararlı neticeleri azaltmak veya ortadan kaldırmak adına yapmak zorunda olduğu diğer tıbbi girişimler konusunda bildirim ve bilgilendirme yükümlülüğü  bulunmaktadır.

Yazan: Av. Abdullah Enes GÜLAÇTI (Ankara Barosu)

Eti Mahallesi Strazburg Caddesi No:16/21 Çankaya/ANKARA